28 Αυγούστου 1944: Το πιο βαθύ σκοτάδι λίγο πριν χαράξει….

Γράφει η Δρ. Αγγελική Αθανασακοπούλου

Στο έργο του Βασίλη Λιόγκαρη Συνοικισμός Χαροκόπου αναφέρεται για το έτος 1944: «Το καταραμένο φίδι ξεψυχάει, γι’ αυτό και το δηλητήριο που ξέχυνε ήταν πιο καυτό και θανατηφόρο. Είχανε κυριολεκτικά αφηνιάσει, αυτοί και τα τσιράκια τους» (Λιόγκαρης, 1998:241). Είναι προφανές ότι ο Κατακτητής έχει αντιληφθεί ότι έχει ξεκινήσει η αντίστροφη μέτρηση για την κατάρρευση της χιτλερικής Γερμανίας και δείχνει στους Έλληνες που είχαν οργανωθεί στην Αντίσταση το πιο αποκρουστικό του πρόσωπο. Όπως σημειώνει και ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης, που έχει μελετήσει συστηματικά την αντιστασιακή δράση των συνοικιών της Αθήνας την περίοδο της Κατοχής, «Η Αθήνα υπήρξε η πόλη που έζησε με τον πιο σκληρό τρόπο τις συνέπειες της γερμανικής στρατιωτικής Κατοχής. Αν το 1941 χαρακτηρίστηκε από τον φονικό λιμό, που άφησε πίσω του περίπου 50.000 νεκρούς, ο τελευταίος, το 1944, στιγματίστηκε από το πρωτόγνωρο καθεστώς τρομοκρατίας που επέβαλαν οι γερμανικές αρχές και η ελληνική δωσίλογη κυβέρνηση του Ιωάννη Ράλλη» (phteo .blogspot.com).

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η Καλλιθέα βρέθηκε στο στόχαστρο, καθώς ήταν «Μπροστάρισσα» στον Αγώνα. Συγκεκριμένα, η εαμική αντίσταση είχε αναπτυχθεί ιδιαίτερα στην περιοχή (παράνομο τυπογραφείο του Ε.Α.Μ.-Σκρα 31, οργάνωση των επιστημόνων, των καλλιτεχνών και των εργατών στις τοπικές εαμικέςοργανώσεις). Σε κάθε περίπτωση, ήταν φανερή η πρόθεση των κατοίκων σε όποια αντιστασιακή οργάνωση και αν ανήκαν να κάνουν στον Κατακτητή αφιλόξενη τη γειτονιά τους.

​Σε αυτό το σημείο τίθεται εύλογα το ερώτημα: Πώς κατάφεραν να οργανωθούν με τέτοια μαζικότητα και αποτελεσματικότητα οι κάτοικοι αστικών περιοχών, όπως της Καλλιθέας και να συντονίσουν έναν τέτοιον Αγώνα με δεδομένο ότι η Καλλιθέα πέρασε από τη βάσανο πολλών ανατροπών των πληθυσμιακών, κοινωνικών και πολιτικών της σταθερών κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου λόγω εθνικών και διεθνών εξελίξεων (εκστρατεία της Ουκρανίας, Μικρασιατική Καταστροφή, Συνθήκη Λωζάννης). 

Το πνεύμα ενότητας και αλληλεγγύης, η αποφασιστικότητα και η στοχοπροσήλωσή τους στην υπόθεση της λευτεριάς όλων εκείνων που μπήκαν στην Αντίσταση ξεπερνούσε κομματικές επιταγές. Οι τοπικές οργανώσεις του  Ε.Α.Μ., που είχαν και τη μεγαλύτερη απήχηση, στηρίχτηκαν σε ένα σφυρηλατημένο αίσθημα του ανήκειν στον τόπο κατοικίας των ανθρώπων εκείνη την εποχή. Αυτό σημαίνει ότι οι Καλλιθεάτισσες και οι Καλλιθεάτες βρήκαν τον βηματισμό τους και μετά την έλευση των προσφύγων και κατάφεραν να ανοίξουν έναν γόνιμο και δημοκρατικό διάλογο με κάθε ιδεολογία και κουλτούρα, με κάθε νέο ρεύμα  κατά τον Μεσοπόλεμο και έτσι να διαμορφώσουν μια γειτονιά με προοδευτικό πρόσημο, στην οποία αναπτύχθηκαν πολλές συντροφιές τα μέλη των οποίων μοιράζονταν ό,τι πιο πολύτιμο διέθεταν: τα πνευματικά τους ταξίδια και  τους κοινωνικούς τους αγώνες. Μέσα σε αυτές τις συντροφιές, το σάλπισμα της Αντίστασης στις δυνάμεις του σκοταδισμού βρήκε γρήγορη ανταπόκριση. 

​Αυτή την πλούσια αντιστασιακή δράση είχαν αναγνωρίσει και οι Γερμανοί, γι’ αυτό στις 28 Αυγούστου, αυγή μιας φοβερής Δευτέρας, το Κουκάκι, τα Παλαιά Σφαγεία και η Καλλιθέα περικυκλώθηκαν από Γερμανούς και Τάγματα Ασφαλείας. Σε αυτό το σκηνικό προστέθηκε και η σκηνή των τσολιάδων «που πετάνε τα φέσια ψηλά και βαράν στον αέρα να το χαρούνε» (Χανδρινός, 2012:255).

​Ολάκερη η Καλλιθέα μπλοκαρισμένη. Από λεωφόρο Συγγρού μέχρι γραμμές ηλεκτρικού κι απ’ τη γέφυρα του Κουκακίου μέχρι παραλία. Η διαταγή ήταν σαφής. Όλοι οι άντρες από 14 χρονών και πάνω στο γήπεδο της Α.Ε. Καλλιθέας. Το εν λόγω γήπεδο κάλυπτε το τετράγωνο Δαβάκη-Λεωφόρο Συγγρού-Δοϊράνης-Ματζαγριωτάκη. Όταν έφυγαν οι άντρες, ξεκίνησαν να ψάχνουν στα σπίτια. Ξεσήκωναν, έσπαγαν έσκιζαν, χαλούσαν, έβριζαν ανενόχλητοι. Οι γυναίκες με δάκρυα στα μάτια φοβούνταν ότι οι άντρες τους θα μεταφερθούν στη Γερμανία. Κοντά σε αυτά, πρωταγωνιστικό ρόλο είχε και ο «εφιάλτης του καταδότη με την κουκούλα». Πριν από το μεσημέρι, «ντουμανιάζει ο τόπος». «Τα Σφαγεία καίγονται. Το 5^ο Δημοτικό Σχολείο καίγεται».

Από τη λεωφόρο Συγγρού, μέσα από αγκάθια και αγριόχορτα, κάποιοι καταφέρνουν να δουν τι συμβαίνει στο γήπεδο. «Κάθονται ανακούρκουδα καθισμένοι και ξεφυσάνε» από την αυγουστιάτικη ζέστη και την κάπνα. «Γερμανοί ουρλιάζουν και μπαίνουν ανάμεσα κλοτσώντας τους. Δυο Γερμαναράδες σβερκώνουν ένα ανθρωπάκι και το τραβολογούν πίσω στη μάντρα εγκαταλειμμένου σπιτιού γωνία Δοϊράνης και Ματζαγριωτάκη. Ακούγεται ένα μπαμ, ύστερα και άλλο μπαμ. Είκοσι δύο παλικάρια δεν ξαναγύρισαν στο σπιτικό τους. Είκοσι δύο παλικάρια έμειναν για πάντα εκεί, σπορά και θεμέλιο για έναν κόσμο καινούριο που πίστεψαν πως θα’ ρθει» (Λίογκαρης, 1998: 241-247).

Ήταν η σειρά της Καλλιθέας να πληρώσει τον δικό της φόρο αίματος. Όσοι δεν εκτελέστηκαν, συνελήφθησαν με σκοπό να οδηγηθούν στη Γερμανία για καταναγκαστικά έργα. Αρκετοί κατάφεραν να ξεφύγουν καταφεύγοντας στη Νέα Σμύρνη. Μέσα από το ρέμα της Κατσιποδούς, που περνούσε κάθετα τη λεωφόρο Συγγρού, εκεί που διασταυρωνόταν με τη Μενελάου ξέφυγαν μαζικά πολλοί Έλληνες. Σημαντική ήταν η συμβολή κάποιων αστυνομικών που είχαν αναλάβει να φρουρούν την πορεία των συλληφθέντων με προορισμό την Αθήνα (Μουρουγκλού, 2006 :187).

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανάγνωση κάποιων εφημερίδων των επόμενων ημερών. Ο Τύπος της εποχής διακρίνεται στον κατοχικό και παράνομο τύπο. Έτσι, η εφημερίδα Ακρόπολις στις 29 Αυγούστου 1944 έχει ανάμεσα σε άλλους και τους παρακάτω τίτλους στο πρωτοσέλιδό της: «Οι Έλληνες προασπισταί της ελευθερίας είναι ενθουσιασμένοι από την Βιέννην και τη Γερμανίαν», «Έλληνες εργάται δια την Γερμανίαν». Από τις παραπάνω αφηγήσεις των ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα και από άλλες πηγές της εποχής προκύπτει ότι οι Έλληνες που τίμησαν τη σημαία και την πατρίδα τους έβλεπαν τις μαζικές εκτελέσεις των αγωνιστών εκείνη την περίοδο. Αλήθεια, πόσο ενθουσιασμένοι μπορούσαν να είναι με τη Γερμανία; Ο φόβος των γυναικών ήταν να μη φύγουν οι άντρες τους, για να εργαστούν σε αυτήν και το δημοσίευμα δεν αναφέρει κάτι σε σχέση με αυτό.

Αντίθετα, ο Απελευθερωτής, έντυπο της Κ.Ε. του Ε.Λ.Α.Σ. που βγήκε τον Φεβρουάριο του 1942 αναφέρει σε τίτλο του στις 5 Σεπτεμβρίου 1944: «Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΥΤΕΡΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΖΩΗ-ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΡΑΤΕΥΣΗΣ, ΤΩΝ ΜΠΛΟΚΩΝ Κ.Λ.Π. ΠΛΗΡΗΣ Η ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΠΕΡΓΙΑΣ ΤΗΣ 24 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ». Συνδέει μάλιστα το μένος στην Καλλιθέα με την επιτυχία της εν λόγω απεργίας. «Την απεργία ο κατακτητής την τρέμει. Γι’ αυτό και έδειξε όλη τη θηριωδία του στην Καλλιθέα, όπου με μια πρόφαση έστησε στον τοίχο δύο εικοσάδες παιδιά του Λαού και τα εκτέλεσε».

Από τα παραπάνω, προκύπτει ότι η αντιστασιακή δράση δεν ήταν μια αυτονόητη επιλογή για όλους. Η πλειονότητα των Ελλήνων έδωσε ξεκάθαρη απάντηση  στο δίλημμα υποταγή ή ελευθερία και εθνική αξιοπρέπεια και γι’ αυτό τιμωρήθηκε σκληρά τόσο από τον κατακτητή όσο και από τους συνεργάτες του. Τίποτα όμως από όλα αυτά δεν μπορούν να ρίξουν τη σκιά τους στο έπος της Καλλιθέας.

Κάθε 28^η Αυγούστου όλοι πρέπει να θυμούνται πως σε αυτήν τη γειτονιά τη λευτεριά την κερδίσαμε με το αίμα και τα δάκρυα όλων εκείνων που στάθηκαν αληθινοί πατριώτες.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Λερίου Α. & Μουρουγκλού Α. (2006), Καλλιθέα-Όψεις της Ιστορίας του Δήμου και της Πόλης, Αθήνα: Αλέξανδρος.

Λιόγκαρης Β. (1998), Συνοικισμός Χαροκόπου, Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή.

Χανδρινός Ι. (2012), Το τιμωρό χέρι του λαού. Αθήνα: Θεμέλιο.

Χαραλαμπίδης Μ. (2012) Η εμπειρία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Αθήνα. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΠΗΓΗ

1944 Τα μπλόκα στην κατοχική Αθήνα. Διαθέσιμο στο phteo .blogspot.com/2014/04/1944.html (ημερομηνία πρόσβασης: 27/08/2021).