Παγκόσμια Ημέρα της Ελληνικής Γλώσσας-Διονύσιος Σολωμός

 Στις 9 Φεβρουαρίου συμπληρώθηκαν 164 χρόνια από τον θάνατο του Εθνικού μας ποιητή, Διονύσιου Σολωμού.

 Κεντρικό πρόσωπο της Επτανησιακής Σχολής ο Διονύσιος Σολωμός θεωρήθηκε  ο Εθνικός Ποιητής των Ελλήνων , όχι μόνο γιατί έγραψε τον Εθνικό μας Ύμνο αλλά και γιατί ήταν ο πρώτος που καλλιέργησε συστηματικά τη δημοτική γλώσσα και άνοιξε το δρόμο για την χρησιμοποίησή της στη λογοτεχνία.

Ο Διονύσιος Σολωμός θα γεννηθεί λοιπόν στο πολύγλωσσο και πολυπολιτισμικό περιβάλλον των Επτανήσων και συγκεκριμένα στη Ζάκυνθο το 1798 και στις  9 Φεβρουαρίου 1857 θα πεθάνει στην Κέρκυρα από εγκεφαλική συμφόρηση. Ας γνωρίσουμε τα έργα του:

1 ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ

Ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν αποτελεί το πρώτο εκτενές ελληνικό ποίημα του Διονυσίου Σολωμού. Αποτελείται από 158 τετράστιχες στροφές, ενώ στους 632στίχους παρατηρούμε εναλλαγή τροχαϊκών οκτασύλλαβων και επτασύλλαβων. Στον Ύμνο εις την Ελευθερίαν περιγράφονται τα κατορθώματα και οι νίκες των Ελλήνων κατά τα δύο πρώτα χρόνια της Επανάστασης, ενώ σκοπίμως ο ποιητής παραλείπει να συμπεριλάβει στο ποίημα του τη μάχη των Δερβενακίων, καθώς η περιοχή αυτή ήταν άγνωστη στους περισσότερους Ευρωπαίους. Αντίθετα, αναφέρεται σε ιστορικές περιοχές-γνωστές από την Αρχαιότητα-, όπως η Κόρινθος, όπου έγιναν τα επινίκια της ήττας του Δράμαλη. Επίσης, με αυτό το ποίημα ο Διονύσιος Σολωμός προσπαθεί να απαλύνει τις αρνητικές εντυπώσεις και την απογοήτευση που είχαν προκαλέσει οι σφαγές και οι λεηλασίες των Ελλήνων κατά τη διάρκεια της Άλωσης της Τριπολιτσάς.

2. ΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ –εκδόσεις ΣΤΙΓΜΗ

«ΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ» (διαφορετικοί τίτλοι «Μισολόγγι» και «Χρέος») αρχίζουν να γράφονται μετά την έξοδο του Μεσολογγιού (1826). Το λεγόμενο από τον καιρό του Πολυλά «Α’ σχεδίασμα» έχει αναμφισβήτητα συλληφθεί σαν ένα σύντομο λυρικό ποίημα σε οκτάστιχες στροφές εξασυλλάβων με αμφιβραχικό ρυθμό. Ότι το σχεδίασμα αυτό γραφόταν ειδικά για να ενταχθεί στη «Γυναίκα της Ζάκυθος» και ότι πρέπει να εκδίδεται μαζί μ’ αυτήν, δεν φαίνεται σωστό. […]
Οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» με αρχικό τίτλο«Μεσολόγγι» ή «Ποίημα του Καθήκοντος», γράφονταν μετά την Έξοδο του Μεσολογγίου, που έγινε τον Απρίλιο του 1826. Το έργο στις τρεις μορφές με τις οποίες σώζεται στα “Αυτόγραφα” (Σχεδιάσματα Α’, Β’, Γ’, κατά την ορολογία του Πολυλά), είναι ουσιωδώς το ίδιο. Η άποψη ότι πρόκειται για τρία διαφορετικά έργα δεν πείθει.
Στο Α’ σχεδίασμα, οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι»είχαν τη μορφή λυρικού ποιήματος σε οκτάστιχες στροφές η κάθε μία αποτελείται από δύο συνδεόμενα τετράστιχα εξασυλλάβων-πεντασυλλάβων με πλεχτές ρίμες. Υπάρχει μια εισαγωγική στροφή που αρχίζει με το γνωστό “Το χάραμα επήρα /του ήλιου το δρόμο…”. Θα το δούμε στο τμήμα «Αποσπάσματα και μεμονωμένοι στίχοι» των «Ελεύθερων Πολιορκημένων».
Τα θέματα που στιχουργήθηκαν στη φάση αυτή είναι η έλλειψη τροφών και η εξάντληση των πολιορκημένων (γυναικόπαιδων και πολεμιστών), το ασθενικό σάλπισμα του Μεσολογγίου και το δυνατό του αντιπάλου,μια νύξη για τα “σκυλιά” που φαγώθηκαν, κάποιοι στίχοι για την έναστρη νύχτα της Εξόδου και για το “πέλαο” των εχθρών. Τελικά μια εικόνα από το κατακτημένο Μεσολόγγι: ένας Άραβας (το Μάη, επομένως μετά την πτώση) περνά δίπλα από τον τάφο του Μάρκου Μπότσαρη και ξαπλώνεται εκεί πού πέθανε ο Byron.

3.Ο ΠΟΡΦΥΡΑΣ – Εκδόσεις ΣΤΙΓΜΗ

Το ποίημα “ΠΟΡΦΥΡΑΣ” αρχίζει να απασχολεί τον Σολωμό πιθανότατα αμέσως μετά το σχετικό περιστατικό (19.7.1847). Την ημέρα εκείνη, γύρω στις 7 μ.μ., ένας πόρφυρας (έτσι έλεγαν στην Κέρκυρα τον καρχαρία) κατασπάραξε κοντά στον μώλο της Μαντρακίνας κάποιον Άγγλο στρατιώτη που κολυμπούσε. Η “Εφημερίς των Ιονίων Νήσων” της 24ης Ιουλίου γράφει: “Θαλάσσιον τέρας γιγαντιαίου μεγέθους ώρμησεν αιφνιδίως κατά στρατιώτου του 36ου τάγματος, όστις εκολύμβα μετά τινων άλλων συντρόφων του…
Αφού ήρπασεν την βοράν του με τους οδόντας, ο καρχαρίας εβυθίσθη δια να την καταφάγη, αφίνων την επιφάνειαν της θαλάσσης βαμμένην με αίμα”. Το φύλλο της 31ης Ιουλίου πληροφορεί ότι βρέθηκε το σώμα, μεταφέρθηκε στο φρούριο και κηδεύθηκε στο νεκροταφείο. Οι στρατιώτες ακολούθησαν την πομπή. Από τον άτυχο νέο έλειπε “ο δεξιός βραχίων”. Ο Σολωμός θα το θυμηθεί αυτό στο σχετικό ιταλικό σχεδίασμα, ενώ σκόπιμα θα παραλείψει τη μνεία των άλλων κολυμβητών. […]

4. Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΗΣ ΖΑΚΥΘΟΣ  Εκδόσεις ΣΤΙΓΜΗ

Η “Γυναίκα της Ζάκυθος” αρχίζει να γράφεται στη Ζάκυνθο στο διάστημα της δεύτερης πολιορκίας του Μεσολογγιού (1825-1826), συμπυκνώνοντας και αναμορφώνοντας γεγονότα της περιόδου αυτής. Είναι η αφήγηση ενός υποθετικού Διονυσίου Ιερομονάχου εγκάτοικου στο ξωκλήσι τον Αγίου Λύπιου (Αλύπιου) στη Ζάκυνθο. Πίσω από το πρόσωπο αυτό κρύβεται βέβαια ο Σολωμός. Είναι άλλωστε μια συμβατική κάλυψη, αντίστοιχη προς το Βιβλικό ύφος του έργου. Κανείς δεν θα αμφέβαλλε ότι πρόκειται για τον ίδιο. Ο αφηγητής, μιλώντας σε πρώτο πρόσωπο, είναι παρών ή αοράτως παρών σε όλη την έκταση της αφήγησης, και ορισμένα τμήματα αποτελούν οράματά του με την έννοια μεταφοράς σε άλλο τόπο ή χρόνο. Το θέμα είναι μια Γυναίκα στην πόλη της Ζακύνθου, η ασκήμια και η κακία της, η σκληρή συμπεριφορά της απέναντι στις Μεσολογγίτισσες που είχαν καταφύγει στη Ζάκυνθο, το απροκάλυπτο μίσος της εναντίον της επαναστατημένης Ελλάδας, και η μελλοντική τιμωρία της Γυναίκας αυτής. Στα 1829 ο Σολωμός, έπειτα από την εγκατάστασή του στην Κέρκυρα, καθαρογράφει και συγχρόνως επεξεργάζεται και πάλι το έργο. Αν και η δράση εξακολουθεί να εντοπίζεται αποκλειστικά στη Ζάκυνθο, ο αφηγητής μεταφέρεται από τον Άγιο Λύπιο της Ζακύνθου στη μονή της Πλατυτέρας στην Κέρκυρα. Εκεί υποτίθεται ότι ζούσε ως την πρώτη ή δεύτερη δεκαετία του 18ουαιώνα ο “Ιερομόναχος Σολωμός”. Ο συγγραφέας (προφανώς παρουσιαζόμενος σαν απόγονος της ίδιας οικογένειας) είχε δήθεν βρει στο κελί του Ιερομονάχου, σε κρύπτη στον τοίχο, το χειρόγραφο με το κείμενο αυτό, που έτσι μεταβάλλεται σε προφητεία όχι μόνο για τη Γυναίκα και το Μεσολόγγι, αλλά και για την ίδια την επανάσταση του 1821. Πολύ γρήγορα το τέχνασμα αυτό, που διέλυε τον ρεαλιστικό και δραματικό χαρακτήρα του έργου και δημιουργούσε συγκεκριμένες αντιφάσεις, εγκαταλείπεται από τον Σολωμό, και η λέξη Πλατυτέρα διαγράφεται. Γίνονται όμως άλλες τροποποιήσεις, αναδιαρθρώσεις, διαγραφές, προσθήκες και σημειώσεις […]. Θα δούμε παρακάτω λεπτομερέστερα, στην εξέταση της δομής του έργου, τις δοκιμές, τους δισταγμούς και τις αντιφάσεις των προσθηκών της δεύτερης επεξεργασίας […] (Από την εισαγωγή στην πρώτη έκδοση, 1994)

5. Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ Εκδόσεις ΣΤΙΓΜΗ

Στα 1833-1834 ΓΡΑΦΕΤΑΙ ο«Κρητικός», σε ομοιοκατάληκτα δίστιχα, κατά την παράδοση του “Ερωτοκρίτου”. Ο Σολωμός είχε παρακολουθήσει την εξέλιξη της Επανάστασης στη Μεγαλόνησο. Το καλοκαίρι του 1823 οι Τούρκοι, στην προσπάθειά τους να καταστείλουν την εξέγερση, προχώρησαν από την Αγία Βαρβάρα στη Μεσαρά και χτύπησαν ανεπιτυχώς το λεγόμενο «Σπήλαιο του Λαβυρίνθου», όπου είχε καταφύγει πλήθος Χριστιανών. Τον Μάρτιο του επομένου έτους εισέβαλαν και στα Σφακιά. Οι Κρητικοί, κυρίως άμαχοι, αλλά και αγωνιστές, άρχισαν να φεύγουν από τη δυτική Κρήτη με καΐκια και άλλα πλοία, προσπαθώντας να σωθούν στα αγγλοκρατούμενα Κύθηρα και στην Πελοπόννησο. Ο Σφακιανός οπλαρχηγός Στρατής Βουρδουμπάς αφηγείται σε επιστολή του ότι τα κρητικά καΐκια ξεκίνησαν από το Λουτρό Σφακίων, αλλά συνάντησαν, στην Ελαφόνησο, τον τουρκικό στόλο που με κανονιοβολισμούς τα υποχρέωσε να γυρίσουν στην ακτή. Εκεί, όπως γράφει και ο ιστορικός Ψιλάκης, οι Τούρκοι έσφαζαν τους γέρους, τις γριές, τα παιδιά, και αιχμαλώτιζαν τους υπόλοιπους. Τα καΐκια, αν δεν βυθίζονταν από τα κανόνια, κινδύνευαν και από το Κρητικό Πέλαγος, ιδιαίτερα τρικυμιώδες στην εποχή των γεγονότων, τον μήνα Μάρτη. Ο Σολωμός ήταν άριστα πληροφορημένος για όλα: αναφέρει ονομαστικά τη μάχη του Λαβυρίνθου, τις σφαγές, τα ναυάγια. Αναπολεί την πατρίδα των προγόνων του, την Κρήτη, τον Ψηλορείτη. Στο ποίημα, ένας νέος Κρητικός και η αρραβωνιαστικιά του ναυαγούν κοντά σε ακτές με ψηλά βουνά (της Πελοποννήσου),που αντιλαλούν τους κεραυνούς. Τα γεγονότα τα αφηγείται ο ίδιος, ύστερα από χρόνια. Ορκίζεται ότι θα πει την αλήθεια, «μα την ψυχή» της κοπέλας του, κι αυτό τον κάνει να μεταφερθεί νοερά σ’ ένα απώτατο μέλλον, στην ημέρα της Δευτέρας Παρουσίας, όταν θα ξανασυναντήσει τη νέα. Μετά την παρέκβαση αυτή συνεχίζει τη διήγηση. Κολυμπούσε προσπαθώντας να σώσει την αρραβωνιαστικιά του και να φτάσουν στην παραλία. Ξαφνικά, μια οραματική γυναικεία μορφή, ντυμένη με το φως του φεγγαριού, παρουσιάζεται πάνω στη θάλασσα που ησυχάζει. Ο νέος θυμάται τη δυστυχία του: οι Τούρκοι αιχμαλώτισαν τα αδέλφια του, βίασαν και έσφαξαν την αδελφή του, σκότωσαν τον πατέρα και τη μητέρα του. Το μόνο που θέλει τώρα είναι να σώσει την αγαπημένη του. Η οραματική μορφή δεν απαντά,δακρύζει, τον κοιτάζει, χαμογελά και εξαφανίζεται, ενώ ακούγεται μια υπερφυσική μουσική. Το δάκρυ έχει πέσει στο χέρι του και από τότε η ζωή του θα αλλάξει:δεν θα είναι πια πολεμιστής. Συνεχίζει την προσπάθεια, κολυμπά και τέλος φτάνει στην ακτή, αλλά η νέα έχει πεθάνει. […]

6. Ο ΛΑΜΠΡΟΣ – εκδόσεις ΣΤΙΓΜΗ

Η σύνθεση του “Λάμπρου” αρχίζει στα 1823 ή 1824 και συνεχίζεται ως το 1826 και αργότερα. Σε επιστολή της 8ης Ιουνίου 1825 προς τον Στράνη ο Σολωμός γράφει: “Ho compita nella mia mente la favola delle ottave. Saranno Quattro canti; ho bisogno di meditare profondamente la distribuzione di tutto il poema al quale mi sento particolarmente affezionato”. (“Έχω συνθεμένη στη σκέψη μου την πλοκή για τα οκτάστιχα. Θα είναι τέσσερα άσματα είναι ανάγκη να σκεφθώ βαθιά τη διάρθρωση του ποιήματος, που το αγαπώ ιδιαίτερα”). Στίχοι του “Ύμνου” και της “Φαρμακωμένης”και μια σημείωση σχετική με τον “Ύμνο”, που βρίσκονται στα αυτόγραφα μαζί με το Α’ σχεδίασμα του “Λάμπρου”, στηρίζουν τις παραπάνω χρονολογίες.

Πηγή: https://www.metaixmio.gr/,   https://www.greek-language.gr/,   https://el.wikipedia.org/ ,https://www.politeianet.gr/

Για τον Πολιτιστικό Σύλλογο ΠέΖο:

Τέλιου Βάσω