Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΣΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΤΟΥ ‘40 … ΠέΖΟ αφιέρωμα

Ξεφυλλίζοντας το εσωτερικό των ελληνικών εφημερίδων της 27ης Οκτωβρίου, κανείς δεν θα πίστευε πως μια μέρα μετά η Ελλάδα θα μπει σε πόλεμο. Είναι λες και δε συμβαίνει σχεδόν τίποτα. Σε περίοπτη θέση, οι παραστάσεις στα θέατρα και οι κινηματογραφικές προβολές. Ξεχωρίζει ο «Έμπορος της Βενετίας» στο Βασιλικό Θέατρο την Κυριακή 27 Οκτωβρίου και η «Κυρία Μποβαρί» στο Θέατρο Κοτοπούλη.

Την ίδια ώρα, τα γήπεδα ποδοσφαίρου αρχίζουν να γεμίζουν, 2 μέρες πριν από την 28η Οκτωβρίου του 1940, ξεκινά για 15η χρονιά το Κύπελλο Πόλεων. Στις 27 Οκτωβρίου λαμβάνουν χώρα δύο αναμετρήσεις. «Αθήναι -Βόλος 6-0» και «Πάτραι – Πειραιεύς 1-3». Στις 3 τα ξημερώματα το αυτοκίνητο της ιταλικής πρεσβείας με τον Γκράτσι επιβαίνοντα, φτάνει στο σπίτι του Ιωάννη μεταξά στην Κηφισιά. Το τελεσίγραφο καλεί τους Έλληνες να μην παρεμποδίσουν το στρατό των Ιταλών από το να καταλάβει μερικές σημαντικές στρατιωτικές θέσεις της χώρας μας. Ο Μεταξάς αρνείται. «Alors c’ est laguerre (Λοιπόν έχουμε πόλεμο)» του απαντά.

Οι πρώτοι που πληροφορήθηκαν την  κήρυξη του πολέμου, το ηρωικό εκείνο πρωϊνό της 28ης Οκτωβρίου 1940, μετά τον βασιλιά, τον στρατηγό Παπάγο και υπουργούς, ήταν μια εύθυμη συντροφιά καλλιτεχνών και δημοσιογράφων που το ξενυχτούσε σχεδόν κάθε βράδυ στο καφενείο «Κυβέλεια» στην αρχή της οδού Πανεπιστημίου της Αθήνας. Μέσα σ’ εκείνο το καφενείο, όπου επικρατούσε το κέφι, βρίσκονταν οι Βασίλης Λογοθετίδης, Αλέκος Σακελάριος, Χρήστος Γιαννακόπουλος, Ορέστης Μακρής, Κώστας Δούκας, Γιώργος Γαβριηλίδης, Κώστας Μανιατάκης, Αλέκος Λειβαδίτης κ.α.

Στις 4 το πρωί, μπαίνει,  όπως το συνήθιζε τέτοια ώρα όταν σχολούσε,  ο δημοσιογράφος της εφημερίδας «Πρωία» Γιώργος Καράντζας και τους έφερνε τα νέα, που θα διάβαζαν, όταν θα κυκλοφορούσαν οι εφημερίδες. Αμίλητος, σοβαρός, κάθισε στη συντροφιά τους. «Τι έχουμε συνάδελφε;» τον ρώτησε ο Σακελάριος.

Σήκωσε το κεφάλι του και είπε το συνταρακτικό νέο:

«Έχουμε πόλεμο!»  «Πόλεμο;!!!!» φώναξαν όλοιαναστατωμένοι. «Πριν από λίγη ώρα ο πρεσβευτής της Ιταλίας  Γκράτσι, έδωσε τελεσίγραφο στον  πρωθυπουργό που εκπνέει σε μια ώρα». « Και ο Μεταξάς;» ρώτησαν όλοι αγωνιωδώς. «Τον πέταξε έξω με τις κλωτσιές…» «Μπράβο!!!» φώναξαν όλοι μαζί.Αυτοί ήταν οι πρώτοι, που μάθαιναν εκεί στο καφενείο για το αγέρωχο ΟΧΙ που είπε ο Μεταξάς  για λογαριασμό των Ελλήνων, στην Ιταλική φασιστική πρόκληση. Μετά από μία ώρα, ακούγονται οι σειρήνες, το πρώτο κυβερνητικό ανακοινωθέν  και  ακολουθεί ένα ατέλειωτο πανηγύρι! Χιλιάδες Αθηναίοι πλημμύρισαν τους δρόμους και τις πλατείες στο κέντρο της Αθήνας.

Από τις πρώτες μέρες της εισβολής μερικοί Έλληνες διανοούμενοι, όπως ο Κωστής Παλαμάς, ο Άγγελος Σικελιανός, ο Στρατής Μυριβήλης, ο Γρηγόριος Ξενόπουλος κατέθεσαν μια γραπτή δήλωση διαμαρτυρόμενοι για την «ιταμή αξίωση της φασιστικής βίας».

Στο Μέτωπο πήγαν να πολεμήσουν μαζί με τα στρατευμένα Ελληνόπουλα, οι διανοούμενοι της εποχής,  όπως οι λογοτέχνες και συγγραφείς: Οδυσσέας Ελύτης (ανθυπολοχαγός), Γιώργος Θεοτοκάς (ζήτησε ρουσφέτι απ’ τον στρατηγό Γυαλίστρα να τον δεχτούν εθελοντή!) Ανδρέας Καραντώνης, Άγγελος Βλάχος, Άγγελος Τερζάκης, Γιάννης Μαγκλής,  Διονύσιος Ρώμας, ο βαρύτονος Ευάγγελος Μαγκλιβέρας,οι τενόροι Γ. Τουμπακάρη (έπεσε ηρωϊκά μαχόμενος),  Κώστας  Σάμιος. Στοπεδίο των μαχών και οι ζωγράφοι σαν εικονογράφοι όπως ο Γρηγόρης Προκόπιου, ο Γιάννης Τσαρούχης, που αποτύπωσαν τις εμπειρίες τους στα έργα τους,  και οι ηθοποιοί στην πρώτη γραμμή: Λάμπρος Κωνσταντάρας (τραυματίσθηκε και όταν έγινε καλά, ζήτησε να πάει στην πρώτη γραμμή!) Διονύσης Παπαγιανόπουλος (ανθυπολοχαγός), Ντίνος Ηλιόπουλος (ασυρματιστής), Παντελής Ζερβός (λοχίας),  Νίκος Σταυρίδης (τραυματιοφορέας), Λυκούργος Καλλέργης, Θάνος Κωτσόπουλος, Μάνος Κατράκης,  Στέλιος Βόκοβιτς, Γκίκας Μπινιάρης,  Νάσος Χριστογιαννόπουλος, Φρίξος Θεοφανίδης, Στέφανος Πήλιος, όλοι στην πρώτη γραμμή!  Δυο γενναίοι ηθοποιοί σκοτώθηκαν, Δήμος Αυγείας και Πάνος Παπακυριακόπουλος.

Στο Μέτωπο και οι απεσταλμένοι των εφημερίδων, που  με όπλο την πέννα τους, έδωσαν τον δικό τους αγώνα! Τα χειρόγραφα τους έφταναν την επομένη στην Αθήνα,  με ειδικό ταχυδρομείο, αυτολογοκριμένα όπως επέβαλαν οι κανόνες του πολέμου:  Σπύρος Μελάς (Καθημερινή – Εστία),  Βάσος Τσιμπιδάρος, Ευστ. Θωμόπουλος, Γεώρ. Παπαγιώργος, Π. Αγγελόπουλος (Ακρόπολις),  Λουκής Ακρίτας (Εστία),  Παντ. Καψής, Κων. Ουράνης (Ελληνικόν Μέλλον).  Ήταν επίσης οι Στρατής Μυριβήλης, Δημ. Δεβετζής, Σόλων Γρηγοριάδης και Σπ. Αυλωνίτης. Η μοναδική γυναίκα απεσταλμένη, ήταν η Αντέλα Μέρλιν, που την έστειλε ο Δημ. Λαμπράκης για τα Αθηναϊκά Νέα, κατόπιν παρακλήσεώς της.

Στο Μέτωπο και οι φωτορεπόρτερ Τσακιράκης, Κουρμπέτης, Φλώρο, Πουλίδης, Μεγαλοοικονόμου,  στους οποίους οφείλονται  οι πολλές φωτογραφίες που σώζονται μέχρι και σήμερα. Στα μετόπισθεν, όλα τα θέατρα, με την κήρυξη το πολέμου, προσαρμόζουν στο κλίμα της ημέρας τις επιθεωρήσεις τους, και ακούγονται τραγούδια σε στίχους του Γιώργου Οικονομίδη και  του Μίμη Τραϊφόρου, όπως «Το Κορόιδο Μουσολίνι» που ξεσηκώνουν και δονούν τις ψυχές  των Ελλήνων με τη φωνή, της Σοφία Βέμπο! Παρούσες και οι αδελφές Καλουτά. Η Μαρίκα Κοτοπούλη που, ενώ θριάμβευε με τη «Μαντάμ Μποβαρί», την αντικατέστησε αμέσως με τα «Πολεμικά Παναθήναια» του Δ. Γιαννουκάκη σε μουσική Κ. Γιαννίδη. Ο Βασίλης Ρώτας, με το Θεατρικό Εργαστήρι του, πρόσφερε ένα νόμιμο καταφύγιο στην ξεσηκωμένη νεολαία κι έδινε τονωτικές παραστάσεις στις γειτονιές, οι εισπράξεις των οποίων πήγαιναν στο ταμείο της Αντίστασης.

Ο  Κάρολος Κουν, ανακοίνωσε  την ίδρυση του Θεάτρου Τέχνης το 1942, στην καρδιά της γερμανικής κατοχής. Έλεγε «Ήταν μια συναισθηματικά πλούσια εποχή. Έδινες κι έπαιρνες πολλά. Μας ζώνανε κίνδυνοι, στερήσεις, βία, τρομοκρατία. Γι’ αυτό σαν άνθρωποι αισθανόμασταν την ανάγκη της πίστης, της εμπιστοσύνης, της συναδέλφωσης, της έξαρσης και της θυσίας». Σημαντική και η προσφορά των γελοιογράφων, όπως του Φωκίωνα Δημητριάδη, του Παυλίδη, του Μπέζου, του Καστανάκη,  του Γκέϊβελη,του Λυδάκη και του Στέλιου  Πολενάκη, με τα σπαρταριστά κινούμενα σχέδια.

Ο πολιτισμός  ήταν, είναι και θα είναι μέσα στη ψυχή του έθνους και του λαού μας.Οι άνθρωποι του , έδωσαν «το παρόν» με το δικό τους ξεχωριστό τρόπο .

Άλλοι σαν μάχιμοι στο μέτωπο και άλλοι δίνοντας την δική τους μάχη μέσα από την τέχνη τους .

Πάνω αριστερά, βλέπουμε τον Ανθυπολοχαγό Οδυσσέα Ελύτη ο οποίος πολέμησε στο Αλβανικό Έπος 1940-41, στην πρώτη γραμμή, μέχρις ότου προσβλήθηκε από βαρύ κοιλιακό τύφο. Δίπλα, βλέπουμε τον Γιάννη Τσαρούχη στο Μέτωπο, να κρατά την εικόνα της Παναγίας.
Ο Λάμπρος Κωσταντάρας τραυματίστηκε στη μάχη και όταν έγινε καλά, ζήτησε να τον ξαναστείλουν στην πρώτη γραμμή.. 

Ο Διονύσης Παπαγιαννόπουλος πολέμησε στη Χειμάρα , όταν του τελείωσαν οι σφαίρες έριχνε πέτρες στους εχθρούς  και όταν τελείωσε ο πόλεμος γύρισε στο Διακοφτό με τα πόδια του…

Πηγές : infognomonpolitics , www.lifo.grthessi.gr, youtube.com, info@tvxs.gr

Για τον Πολιτιστικό Σύλλογο Πέζο:  

Κωνσταντίνα Κίτσου

Μαρίνα Γιατρά

Παναγιώτης Ντάβαρης