Σαν σήμερα 27 Δεκεμβρίου 1833 ο πρώτος νόμος για το θεσμό της Τοπικής Αυτοδιοίκησης – ΦΕΚ 3/10.01.1834

Διοικητική διαίρεση της Ελλάδας 1833

Η διοικητική διαίρεση του 1833 καθορίστηκε από την Κυβέρνηση Μαυροκορδάτου, στους πρώτους μήνες της διακυβέρνησης της χώρας από την Αντιβασιλεία μετά την άφιξη του Βασιλέα Όθωνα στην Ελλάδα. Με βάση αυτή τη διαίρεση, που τέθηκε σε εφαρμογή με το Βασιλικό Διάταγμα της 3/15 Απριλίου του 1833 «Περί διαιρέσεως του Βασιλείου και της διοικήσεώς του», η επικράτεια του Ελληνικού Βασιλείου χωρίσθηκε σε δέκα νομούς (νομαρχίες) και 42 επαρχίες.

Επικεφαλής της κάθε νομαρχίας ήταν ο νομάρχης, ανώτατο διοικητικό όργανο στη διοικητική διεύθυνση του Νομού, με υπαγόμενες επαρχίες και δήμους, τα καθήκοντα του οποίου ορίσθηκαν με το από 25 Απριλίου του 1833 Βασιλικό Διάταγμα «Περί της αρμοδιότητας των νομαρχών και περί της κατά τας νομαρχίας υπηρεσίας». Τη διαίρεση αυτή ακολούθησε στη συνέχεια και η διοικητική σύσταση αναγνώριση ισάριθμων μητροπόλεων με εξαίρεση εκείνη της Μάνης (Γυθείου).

Πρώτοι νομάρχες του Βασιλείου της Ελλάδος, που ορίστηκαν με την παραπάνω νομοθεσία ήταν ξεκινώντας από την νομαρχία πρωτεύουσας, οι: Φραγκίσκος Μαύρος (Αργολίδος και Κορινθίας), Γεώργιος Γλαράκης (Αχαΐας και Ήλιδος), Κωνσταντίνος Ζωγράφος (Αρκαδίας), Δημήτριος Χρηστίδης (Μεσσηνίας), Ανδρέας Μεταξάς (Λακωνίας), Αναγνώστης Μοναρχίδης (Ακαρνανίας και Αιτωλίας), Ιωάννης Αμβροσιάδης (Φωκίδος και Λοκρίδος), Μιχαήλ Σχινάς (Αττικής και Βοιωτίας), Γεώργιος Αινιάν (Εύβοιας), και τέλος Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός (Κυκλάδων).

Η του 1833 ήταν η δεύτερη κατά σειρά διοικητική διαίρεση της Ελλάδας, μετά από αυτήν του 1828, που είχε εφαρμόσει στη νεοσύστατη Ελληνική Πολιτεία ο κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας.

Με την λήξη της επανάστασης του 1821 η Ελλάδα αποτελείτο από την Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα, την Εύβοια και τις Κυκλάδες. Με τη διοικητική διαίρεση του 1833, εφαρμόστηκε για πρώτη φορά η νομαρχιακή διοίκηση.

Η Ελλάδα, με τον νόμο «Περί Συστάσεως των Δήμων» ΦΕΚ 3/10.01.1834) 27 Δεκεμβρίου1833, διαιρέθηκε σε δέκα νομαρχίες και σαράντα δύο επαρχίες, οι οποίες με τη σειρά τους υποδιαιρέθηκαν σε δήμους. Η διοικητική διαίρεση συνοδεύτηκε και από την πρώτη επίσημη απογραφή του ελληνικού κράτους, αυτήν του 1834–1835. Το σύστημα διαίρεσης σε νομαρχίες και επαρχίες διατηρήθηκε μέχρι το 1836, οπότε η διοικητική διαίρεση μεταβλήθηκε (Διοικητική διαίρεση της Ελλάδας (1836) με Διοικήσεις-επαρχίες) αλλά επανήλθε με τη Διοικητική διαίρεση της Ελλάδας του 1845 με μικρές αλλαγές στον αριθμό και την οριοθέτηση των επαρχιών και των δήμων.

Ο θεσμός της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, δηλαδή της διοίκησης των τοπικών υποθέσεων από όργανα ανεξάρτητα από την κρατική εξουσία, εισήχθη στη χώρα μας από τη βαυαρική αντιβασιλεία, με το Βασιλικό Διάταγμα της 27ης Δεκεμβρίου του 1833. Η μικρή τότε Ελλάδα διαιρέθηκε σε δήμους, επαρχίες και νομούς.

Με το Νόμο της 27ης Δεκεμβρίου 1833 «Περί συστάσεως των Δήμων», καταργήθηκαν οι κοινοτικές και Επαρχιακές Δημογεροντίες και καθιερώθηκε ο θεσμός του Δήμου. Για να συσταθούν Δήμοι έπρεπε να υπάρχουν τουλάχιστον 300 κάτοικοι, ενώ τα χωριά που είχαν λιγότερους κατοίκους, έπρεπε να συγχωνευθούν. Έτσι, δημιουργήθηκαν 750 Δήμοι.

Οι πρώτες δημοτικές εκλογές διεξάχθηκαν το 1834 στο νομό Αργολιδοκορινθίας, με την εκλογή του δημάρχου να γίνεται με έμμεσο τρόπο. Οι πολίτες (μόνο άνδρες και με εισοδηματικά κριτήρια) ψήφιζαν για την εκλογή δημοτικών συμβούλων και η κυβέρνηση διόριζε ίσο αριθμό δημοτικών συμβούλων. Από τους τρεις πρώτους πλειοψηφήσαντες, η κεντρική διοίκηση επέλεγε έναν, ο οποίος αναλάμβανε καθήκοντα δημάρχου.

Στην Αθήνα οι πρώτες δημοτικές έγιναν από τις 15 έως τις 20 Μαρτίου του 1835 και δήμαρχος αναδείχθηκε ο φιλοκυβερνητικός Ανάργυρος Πετράκης, γόνος οικογένειας γαιοκτημόνων από την Αρκαδία. Στον Πειραιά οι εκλογές έγιναν αργότερα (14 Δεκεμβρίου 1835) και δήμαρχος αναδείχθηκε ο Υδραίος αγωνιστής του ’21 και έμπορος Κυριάκος Σερφιώτης. Όσον αφορά στους επάρχους και τους νομάρχες, αυτοί διορίζονταν από την κεντρική εξουσία. Μετά την έξωση του Όθωνα το 1862, ψηφίστηκε νέος νόμος (19 Νοεμβρίου 1864), με τον οποίο καθιερώθηκε η άμεση εκλογή του δημάρχου από τους πολίτες (άνδρες).

Οι 750 Δήμοι με το Νόμο 16/22 Σεπτεμβρίου 1840, περιορίσθηκαν σε 250. Πιστεύεται από τους μελετητές της Τοπικής Αυτοδιοίκησης ότι η βασική αιτία για τη μείωση του αριθμού των Ο.Τ.Α. ήταν ότι, με τον τρόπο αυτό, διευκολύνονταν η άσκηση εξουσίας από την Κεντρική Διοίκηση μέσω των Οργάνων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Σταθμό στην εξέλιξη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα αποτελεί ο Νόμος Δ Ν Ζ ‘ του 1912 από τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Με το Νόμο αυτό διατηρήθηκαν οι Δήμοι και επανήλθε ο θεσμός της κοινότητας. Πιο συγκεκριμένα, με το Νόμο Δ Ν Ζ ’ , Δήμους αποτελούσαν οι Πρωτεύουσες των Νομών και οι πόλεις με πληθυσμό πάνω από 10.000 κατοίκους, ενώ για τις Κοινότητες το ελάχιστο όριο ήταν οι 300 κάτοικοι. Κατά την εφαρμογή του Νόμου δημιουργήθηκαν περίπου 6.000 Δήμοι & Κοινότητες.

Οι κοινότητες αυτές, μικρές και χωρίς πόρους, κατέληξαν να λειτουργούν ως τοπικά παραρτήματα της κρατικής γραφειοκρατίας (έκδοση πιστοποιητικών και ληξιαρχικών πράξεων) αντί να αποτελούν ζωντανά κύτταρα οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης και προόδου.

Το πρώτο Σύνταγμα, που αναφέρεται ουσιαστικά σε θέματα Τοπικής Αυτοδιοίκησης, είναι αυτό του 1927. Οι δημοτικές εκλογές της 11ης Φεβρουαρίου 1934 έμειναν στην ιστορία, διότι για πρώτη φορά ψήφισαν οι γυναίκες και για πρώτη φορά εξελέγησαν κομμουνιστές δήμαρχοι (Μήτσος Παρτσαλίδης στην Καβάλα και Διονύσης Μενύχτας στις Σέρρες). Οι εκλογές αυτές ήταν και οι τελευταίες μέχρι το 1951, εξαιτίας της μεσολάβησης της δικτατορίας Μεταξά, της Κατοχής και του Εμφυλίου Πολέμου.

Οι πρώτες μεταπολεμικές εκλογές έγιναν στις 15 Απριλίου του 1951, με το σύστημα της έμμεσης εκλογής του δημάρχου από τους δημοτικούς συμβούλους. Το σύστημα αυτό εφαρμόστηκε μέχρι και τις δημοτικές εκλογές του 1964, με εξαίρεση αυτές του 1954, οπότε οι δήμαρχοι εξελέγησαν άμεσα από τον λαό. Κατά τη διάρκεια της επτάχρονης δικτατορίας των συνταγματαρχών (1967-1974), οι δήμαρχοι διορίζονταν από τη χούντα, ενώ μετά την μεταπολίτευση του 1974 επιστρέψαμε στην άμεση εκλογή του δημάρχου από τον λαό με το σύστημα των δύο γύρων.

Το 1994 αποτελεί τομή στην εκλογική ιστορία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς για πρώτη φορά οι νομάρχες εξελέγησαν απευθείας από τον λαό (16 και 23 Νοεμβρίου), με πρωτοβουλία της κυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου.

Το 1997, με το Νόμο 2539/97, «Διοικητική μεταρρύθμιση του Καποδίστρια», δημιουργήθηκαν λιγότεροι και ισχυρότεροι Δήμοι με υποχρεωτική συνένωση, που συνέβαλε στον εκσυγχρονισμό του Διοικητικού συστήματος στη χώρα μας και από 5.318 Κοινότητες και 457 Δήμους που υπήρχαν, δημιουργήθηκαν 914 Δήμοι και 120 Κοινότητες.

Τον Μάιο του 2010 ψηφίστηκε από τη Βουλή το πρόγραμμα «Καλλικράτης» σύμφωνα με το οποίο η χώρα θα διαιρείται σε επτά αποκεντρωμένες διοικήσεις, δεκατρείς περιφέρειες και 325 δήμους. Οι περιφέρειες και οι δήμοι είναι αυτοδιοικούμενοι, δηλ. οι αρχές τους εκλέγονται με καθολική ψηφοφορία ανάμεσα στους μόνιμους κατοίκους, και ίσχυσε από την 1 Ιανουάριου 2011.