Νίκος Καζαντζάκης «Ένας Ανήσυχος Ταξιδευτής»

Ο Νίκος Καζαντζάκης γεννήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 1883, στο Ηράκλειο της Κρήτης, το οποίο εκείνη την εποχή αποτελούσε ακόμα μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Ο πατέρας του, Μιχάλης, ήταν έμπορος γεωργικών προϊόντων και αργότερα έμελλε, να γίνει μία από τις πηγές έμπνευσης, για τον Καπετάν Μιχάλη, στο ομώνυμο μυθιστόρημα του γιου του.

Μεγάλωσε σ’ ένα περιβάλλον αυστηρά θρησκευτικό και υπερπατριωτικό, με το όραμα της απελευθέρωσης της Κρήτης από τους Τούρκους.

Τελειώνοντας το Γυμνάσιο, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, το 1902 για σπουδές. Φοίτησε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και το 1906 πήρε το δίπλωμα του διδάκτορα της Νομικής με «Άριστα». Στο πτυχίο του Νίκου Καζαντζάκη φαίνεται και η υπογραφή του Κωστή Παλαμά, ο οποίος ήταν Γραμματέας στο Πανεπιστήμιο, θέση μία και μοναδική τότε. Συνέχισε τις Μεταπτυχιακές σπουδές του στο Παρίσι.

Το 1919 ο Ελευθέριος Βενιζέλος, διόρισε τον Καζαντζάκη Γενικό Διευθυντή του Υπουργείου Περιθάλψεως, με αποστολή τον επαναπατρισμό Ελλήνων, από την περιοχή του Καυκάσου. Οι εμπειρίες, που αποκόμισε αξιοποιήθηκαν αργότερα, στο μυθιστόρημά του «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται». Τον επόμενο χρόνο, μετά την ήττα του κόμματος των Φιλελευθέρων, ο Καζαντζάκης αποχώρησε από το Υπουργείο Περιθάλψεως και πραγματοποίησε αρκετά ταξίδια στην Ευρώπη.

Από το 1925 μέχρι το 1933, ξεκινά για τον Καζαντζάκη μια μεγάλη περίοδος ταξιδιών, σε όλο τον κόσμο, συλλέγοντας εικόνες, ιδέες και εμπειρίες,τις οποίες ενσωματώνει σε κάθε επόμενη επεξεργασία της Οδύσσειας. Επισκέπτεται,τρεις φορές τη Σοβιετική Ένωση και δύο την Ισπανία. Επίσης, ταξιδεύει στην Ιταλία, την Κύπρο, την Παλαιστίνη, την Αίγυπτο και το Σινά, ενώ διαμένει στο Γκόττεσγκαμπ της Τσεχοσλοβακίας, για μεγάλα χρονικά διαστήματα.

Τα ταξίδια και η εντατική εργασία, θα τον βοηθήσουν να αντέξει το θάνατο των γονιών του (1932). Οι ρυθμοί του είναι πυρετώδεις: γράφει σενάρια για τον κινηματογράφο, ποίηση, συνθέτει δραματικά έργα, μυθιστορήματα στα γαλλικά, συντάσσει εγκυκλοπαιδικά και γλωσσικά λεξικά και σχολικά βιβλία, αρθρογραφεί σε ελληνικές και ρωσικές εφημερίδες, μεταφράζει σημαντικά λογοτεχνικά κείμενα, αλλά και παιδικά αναγνώσματα. Ο Καζαντζάκης σημειώνει, ότι το ταξίδι και η δημιουργία στάθηκαν οι δύο μεγαλύτερες χαρές της ζωής του. Πολλές φορές ταξιδεύει ως απεσταλμένος εφημερίδων, όμως το κίνητρό του δεν είναι ο βιοπορισμός. Η ιδιότητα του ανταποκριτή, απλώς του επιτρέπει να ικανοποιήσει το πάθος του για ταξίδια. Δυστυχώς, δεν κατάφερε να πραγματοποιήσει τα σχέδιά του να ταξιδέψει στην Ινδία και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Αγαπούσε τη γνώση και είχε μεγάλη ευχέρεια στις ξένες γλώσσες. Μιλούσε και έγραφε εκτός από τα ελληνικά άλλες έξι γλώσσες : αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, ισπανικά και ρωσικά. Επίσης, μπορούσε να συνεννοηθεί υποτυπωδώς στα ιαπωνικά και έμαθε τουλάχιστον κάποιες λέξεις σε εβραϊκά, κινεζικά, και ίσως αραβικά. Επιπλέον, μετέφρασε έργα από τα αρχαία ελληνικά, ενώ διάβαζε και λατινικά. Αυτή του η άνεση στις γλώσσες υπήρξε σημαντικό «διαβατήριο», για να ταξιδέψει στον κόσμο πολύ συχνά, ως ανταποκριτής εφημερίδων, αλλά και για να γνωρίσει σπουδαίους συγγραφείς,διαβάζοντάς τους από το πρωτότυπο και πολύ συχνά μεταφράζοντας έργα τους στα ελληνικά. Έγραψε πενήντα έργα, δεκάδες μεταφράσεις και άρθρα σε εφημερίδες. Το έργο του έχει μεταφραστεί σε πάνω από πενήντα γλώσσες και διαλέκτους. Την τελευταία δεκαετία της ζωής του έγραψε τα περισσότερα και πιο γνωστά μυθιστορήματά του.

Ο Καζαντζάκης έγραψε τα περισσότερα και πιο γνωστά μυθιστορήματά του «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», «Καπετάν Μιχάλης», «Χριστός Ξανασταυρώνεται», «Αναφορά στον Γκρέκο», «Αδερφοφάδες», «Ο φτωχούλης του Θεού», την τελευταία δεκαετία της ζωής του. To «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» είναι το πρώτο μυθιστόρημα της ωριμότητας. Ένα χαρούμενο μυθιστόρημα, γραμμένο το 1941στην Αίγινα μέσα στην περίοδο της γερμανικής Κατοχής, έμελλε να γίνει το πιο διάσημο έργο του παγκοσμίως. Πολύ συχνά τα έργα του κυκλοφόρησαν αρχικά σε άλλη γλώσσα και όχι ελληνικά («Toda-Raba», «Βραχόκηπος», «Ο Τελευταίος πειρασμός», «Ο Φτωχούλης του Θεού», «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται»).

Ο τόσο σημαντικός και πολυγραφότατος συγγραφέας, δεν έλαβε ποτέ το Νόμπελ Λογοτεχνίας, αν και προτάθηκε εννέα χρονιές, με συνολικά δεκατέσσερις διαφορετικές προτάσεις, τέσσερις από τις οποίες ήταν από την Ελλάδα και σε δύο από αυτές συνυποψήφιος με τον Άγγελο Σικελιανό. Κύκλοι εντός Ελλάδας, στέρησαν από τη χώρα τους το πρώτο Νόμπελ λογοτεχνίας και το μοναδικό ως σήμερα σε Έλληνα μυθιστοριογράφο.

Ο Καζαντζάκης ευτύχησε να τιμηθεί με το Διεθνές Βραβείο Ειρήνης στη Βιέννη τον Ιούνιο του 1956 από το Παγκόσμιο Συμβούλιο Ειρήνης για το φιλειρηνικό μήνυμα που διαπνέει το έργο του και τον ρόλο του στην εμπέδωση της ειρήνης για το κοινό. Στην τελετή της απονομής δεν παρίστατο κανένας εκπρόσωπος από το επίσημο ελληνικό κράτος.Ο Νίκος Καζαντζάκης παντρεύτηκε δύο φορές. Πρώτη σύζυγός του ήταν η Γαλάτεια Αλεξίου από το Ηράκλειο, με την οποία παντρεύτηκε το 1911 στον Ιερό Ναό του Αγίου Κωνσταντίνου, εντός του Κοιμητηρίου της πόλης του Ηρακλείου, ενώ ήδη συζούσαν στην Αθήνα. Ποιήτρια, πεζογράφος,θεατρική συγγραφέας, μεταφράστρια, με δυναμική παρουσία και δημόσιο λόγο ανέπτυξε από νωρίς προοδευτικές ιδέες. Χώρισαν το 1926 και εκείνη διατήρησε το επώνυμο Καζαντζάκη έως και τον θάνατό της το 1962. Με την Ελένη Σαμίου, γνωρίστηκε το 1924. Εκείνος ήταν σαράντα ενός ετών κι εκείνη είκοσι χρόνια νεότερή του. Έζησαν μαζί περίπου είκοσι χρόνια και στις 11 Νοεμβρίου 1945 παντρεύτηκαν στον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου Καρύτση στην Αθήνα, με κουμπάρους τον Άγγελο Σικελιανό και τη γυναίκα του Άννα. Η σχέση του με την Ελένη κράτησε 33 χρόνια κι εκείνη, τα 48 χρόνια που έζησε ακόμα χωρίς τον Νίκο, δούλεψε ακαταπόνητα για την υπεράσπιση της μορφής και την προώθηση του έργου του. Πέθανε 18 Φεβρουαρίου 2004 την ημέρα των γενεθλίων του Καζαντζάκη.

Ο Καζαντζάκης δεν απέκτησε ποτέ παιδιά, όμως πνευματικά του παιδιά μπορούν να θεωρηθούν τα βιβλία του και το ευρύτερο οικουμενικό Έργο.

Το1946 ο Καζαντζάκης έφυγε από την Ελλάδα, για να επισκεφθεί ως επίσημος προσκεκλημένος του Βρετανικού Συμβουλίου την Αγγλία. Δεν γνώριζε ίσως ακόμα τότε πως ποτέ πια δεν θα επέστρεφε στην Ελλάδα και πως θα ζούσε έκτοτε μακριά της αυτοεξόριστος και σχεδόν εξόριστος για τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του.

Ο Νίκος Καζαντζάκης αν και αντιμετώπισε την οργή εκκλησιαστικών κύκλων, τόσο της ορθόδοξης, όσο και της καθολικής Εκκλησίας, εξαιτίας κυρίως ορισμένων αποσπασμάτων από τα μυθιστορήματα «Ο Καπετάν Μιχάλης» και «Ο τελευταίος πειρασμός» και παρόλο που υπήρχαν μεγάλες πιέσεις προς αυτή την κατεύθυνση, δεν αφορίστηκε επίσημα ποτέ. Ωστόσο η Ιεραρχία της ελληνικής Εκκλησίας τον καταράστηκε δίνοντας την «πατρική παραίνεση» στο ποίμνιό της, να αποφεύγει, να διαβάζει τα βιβλία του. Την ίδια χρονιά, το 1954, το Βατικανό συμπεριέλαβε τον «Τελευταίο Πειρασμό», στον κατάλογο των απαγορευμένων βιβλίων, για τα έτη 1954-1955.

Όσον αφορά το ζήτημα της αθεΐας, μολονότι δεν βρίσκεται εν ζωή, για να απαντήσει ο ίδιος σε ένα τόσο σημαντικό και προσωπικό παράλληλα ερώτημα, η ασκητική ζωή του και το έργο του, τόσο γεμάτο με αναφορές στον Θεό, μάλλον υποδεικνύουν το αντίθετο. Άλλωστε στην «Ασκητική»παραθέτει το Πιστεύω του, το οποίο ξεκινά με την εξής φράση:

«ΠΙΣΤΕΥΩ Σ’ ΕΝΑ ΘΕΟ, ΑΚΡΙΤΑ, ΔΙΓΕΝΗ».

Απεβίωσε στις 26 Οκτωβρίου 1957 στο Φράιμπουργκ της Γερμανίας, χτυπημένος από λευχαιμία. Η σορός του μεταφέρθηκε οδικώς στην Αθήνα και παρέμεινε σε νεκρικό θάλαμο του Α΄ νεκροταφείου Αθηνών, απόντος του ιερέα. Άκαρπες απέβησαν οι προσπάθειες της Ελένης να μείνει η σορός του σε ναό της Αθήνας. Ύστερα από πολλές περιπέτειες και με ναυλωμένο αεροσκάφος της Ολυμπιακής, που διέθεσε ο Ωνάσης, η σορός έφθασε στο Ηράκλειο της Κρήτης και τέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα στον Ιερό Ναό του Αγίου Μηνά.

Η κηδεία του, που μετατράπηκε σε πάνδημο γεγονός, έγινε στον καθεδρικό του Αγίου Μηνά στις 5 Νοεμβρίου χοροστατούντος του Αρχιεπισκόπου Κρήτης Ευγενίου. Ενταφιάστηκε στον προμαχώνα Μαρτινέγκο, συνοδευόμενος από πλήθος κόσμου και τον στρατιωτικό ιερέα π. Σταύρο Καρπαθιωτάκη. Ο ίδιος ιερέας εγκαινίασε το 1983 το Μουσείο Καζαντζάκη στη Μυρτιά.