Ε.Α.Μ.: 80 χρόνια από την ίδρυση της μεγαλύτερης αντιστασιακής οργάνωσης της Κατοχής

Γράφει η Δρ. Αγγελική Αθανασακοπούλου

Σήμερα, συμπληρώνονται 80 χρόνια από την ίδρυση της μεγαλύτερης αντιστασιακής οργάνωσης της Κατοχής, του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (Ε.Α.Μ.). Στον ύμνο που έχει γραφτεί από τον Β. Ρώτα γι’ αυτόν, συνοψίζεται η προσφορά του στον Αγώνα. Υπήρξε καθοδηγητής, απόδειξη ότι αυτή η συλλογικότητα είχε πολιτική ωριμότητα (Είναι του αγώνα μας τα φώτα) και γι’ αυτό και έτυχε μεγάλης αποδοχής χωρίς να τίθενται κομματικοί περιορισμοί στα μέλη του (κι ο λαός ακολουθεί πιστά, νέοι, γέροι, όλοι μαζί φωνάζουν: ζήτω, ζήτω, ζήτω το ΕΑΜ).

Από το πρώτο κιόλας έτος της Κατοχής στάθηκε κοντά στον λαό, όταν αυτόν τσάκιζε η πείνα. Οργάνωσε συσσίτια που εξασφάλιζαν τις απαραίτητες θερμίδες της επιβίωσης και συνάμα της ελπίδας (Το ΕΑΜ μας έσωσε απ’ την πείνα). Ο βασικός όμως στόχος ήταν ξεκάθαρα η απελευθέρωση από τους κατακτητές. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, δεν μπορούσε να μην υπάρχει και η πολιτική πυξίδα της λαοκρατίας που έδινε τροφή και κατεύθυνση στους αδικημένους αυτού του κόσμου (θα μας σώσει και πάλι απ’ την σκλαβιά κι έχει πρόγραμμα λαοκρατία˙ ζήτω ζήτω, ζήτω το ΕΑΜ). Με όλη αυτή την παρουσία μέσα στα σκοτάδια των βασανιστηρίων, των εκτελέσεων και της πείνας το Ε.Α.Μ. έδειξε στον λαό την επιλογή της Αντίστασης και της εθνικής αξιοπρέπειας  (Έχει ενώσει όλο τον λαό μας). 

Ας σταθούμε σε κάποιες κομβικές για την ταυτότητα και την απήχησή του στον λαό παρατηρήσεις.

27 Σεπτεμβρίου 1941: ίδρυση του Ε.Α.Μ.

Στις 27 Σεπτεμβρίου  1941, με πρωτοβουλία του ΚΚΕ, ιδρύθηκε στην Αθήνα το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (Ε.Α.Μ.). 

Οι σκοποί του ΕΑΜ όπως διατυπώθηκαν στο ιδρυτικό του ήταν οι εξής:

α) Η απελευθέρωση του Έθνους μας από τον σημερινόν ξένον ζυγόν και η απόκτησιςτης πλήρους ανεξαρτησίας της χώρας μας.

β) Ο σχηματισμός προσωρινής κυβερνήσεως, σκοπός της οποίας θα είναι η προκήρυξις εκλογών διά Συντακτικήν Εθνοσυνέλευσιν, με βάσιν την αναλογικήν, ίνα ο λαός αποφανθή κυριαρχικώς επί του τρόπου της διακυβερνήσεώς του.

γ) Η κατοχύρωσις του κυριαρχικού τούτου δικαιώματος του ελληνικού λαού, όπως αποφανθεί περί του τρόπου της διακυβερνήσεώς του, παρά πάσαν αντιδραστικήναπόπειραν, ήτις θα τείνει να επιβάλλει εις τον λαόν λύσεις αντιθέτους προς τας επιθυμίας του και η εκμηδένισης, δι’ όλων των μέσων του ΕΑΜ και των οργάνων που το αποτελούν, πάσης τοιαύτης απόπειρας».

«Από τα χρόνια της κατοχής ήταν φανερό ότι το ΕΑΜ και το ΚΚΕ θα ήταν ο καταλύτης των πολιτικών εξελίξεων όταν απελευθερωνόταν η Ελλάδα. Το ΚΚΕ ήταν ο εμπνευστής και ο αιμοδότης της Εαμικής αντίστασης. Στο ΕΑΜ συσπειρώθηκαν ενάμισι εκατομμύριο Έλληνες.

Δημιουργήθηκε στη συνέχεια το ένοπλο τμήμα, ο ΕΛΑΣ που είχε στις γραμμές του σχεδόν 150000 ένοπλους αντάρτες. Λίγο αργότερα ιδρύθηκε η ΕΠΟΝ που τράβηξε στις γραμμές της 650000 νεολαίους.

Ο ΕΛΑΣ έδωσε πάνω από 600 μάχες και προξένησε μεγάλες ζημιές στον εχθρό. 12 γερμανικές μεραρχίες είχαν καθηλωθεί τότε στην Ελλάδα. Οκτώ λιγότερες από όσες αντιμετώπισαν οι Αμερικάνοι και οι Άγγλοι όταν αποβιβάστηκαν στην Νορμανδία. Το αποτέλεσμα αυτής της γενναίας δράσης ήταν η απελευθέρωση μέχρι το 1944 του 90% της κατεχόμενης Ελλάδας. Στις απελευθερωμένες περιοχές έμπαιναν οι βάσεις της Εαμικής εξουσίας» (https://ethniki-antistasi-dse.gr/toeam.html).

25 Μαρτίου 1943: Η… «Φιλική Εταιρία»-Εθνικοαπελευθερωτική Οργάνωση

​Στις 25 του Μάρτη 1943, οι συντάκτες της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ τιμούν την ελληνική Επανάσταση, κάνοντας μία σύνδεση των πρωτεργατών της Φιλικής Εταιρίας και των ιδρυτών του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου. Μεταξύ άλλων αναφέρουν: «Ο Σκουφάς, ο Ξάνθος, ο Τσακάλωφ που είναι πρωτεργάτες της Εθνικολαϊκής μας Επανάστασης, ανταρτικές φυσιογνωμίες, επαναστατικοί στις ιδέες και στην ιδιοσυγκρασία αποτελούν την ιστορική τριάδα που έδωσε στον ελληνικό λαό τη συνείδηση της εθνικής και πολιτικής του αυτοτέλειας, την πεποίθηση στον εαυτό του, την εθνική οργάνωση που του έλειπε, δηλαδή τη Φιλική Εταιρία, αυτοί είναι οι πολιτικοί μας πρόγονοι». Ήταν εκείνοι που απέρριψαν τη στάση της παθητικότητας και της αναμονής, τους μύθους και τη φαντασία και φρόντισαν με ρεαλισμό την προετοιμασία του Αγώνα. Και τότε τα στρατεύματα της μοναρχίας χόρευαν με σαρδόνιο ύφος πάνω στο πτώμα της Γαλλικής Επανάστασης φαίνονταν αήττητα.

Ωστόσο, αυτές οι απλές και συνάμα λαϊκές φιγούρες τόνιζαν ότι η ελευθερία θα αποκτηθεί με τις δικές μας δυνάμεις και όχι από προστάτες. Σε αυτή τους την προσπάθεια, επιστράτευσαν συνωμοτικούς κανόνες με τους οποίους οργάνωσαν όλα τα μέλη που αντιμάχονταν τον Κατακτητή. Το θησαυρό της Αντίστασης μάλιστα εντόπιζαν αρχικά στις λαϊκές τάξεις. Το άρθρο καταλήγει στη διαπίστωση ότι η Φιλική Εταιρία ήταν το Ε.Α.Μ. της εποχής του.

27 Σεπτεμβρίου 1944: Τα τρίχρονα του Ε.Α.Μ. και το προσκλητήριο της τελικής μάχης

1^η του Οκτώβρη 1944 και το παράνομο φύλλο του Απελευθερωτή κυκλοφορεί και διαβάζεται από Έλληνες που περίμεναν με υψηλό φρόνημα και καρτερία τη μέρα της λευτεριάς. Η ομάδα του παράνομου τυπογραφείου που δούλευε νυχθημερόν και αγόγγυστα στο υπόγειο του σπιτιού επί της οδού Σκρα 31 στην Καλλιθέα είχε φροντίσει, ώστε σε αυτό το φύλλο να υπάρχει και ένα αφιέρωμα στην ίδρυση της μεγαλύτερης αντιστασιακής οργάνωσης του Αγώνα, στο Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (Ε.Α.Μ.).

Είχαν συμπληρωθεί τρία χρόνια από την 27^η Σεπτεμβρίου 1941. «Τρία χρόνια σκληρών αγώνων και αιματηρών θυσιών, γεμάτα από κατορθώματα και ηρωισμούς ενός μικρού και δοξασμένου λαού, άοπλου, γυμνού και πεινασμένου απέναντι σε έναν πάνοπλο και βάρβαρο καταχτητή. Τρία χρόνια ερημώσεων, σφαγών και καταστροφής από τους ξένους τυράννους. Τρία χρόνια επικής πάλης του ατρόμητου λαού μας με οδηγό του το Ε.Α.Μ. για τη ζωή και τη λευτεριά!»

Υπογραμμίζεται το γεγονός του εορτασμού των τριών ετών του Ε.Α.Μ. μέσα σε πανηγυρική ατμόσφαιρα τόσο στις σκλαβωμένες όσο και στις ελεύθερες περιοχές εκείνης της εποχής. Συγκεκριμένα, ενθουσιασμός εκδηλώθηκε στην Αθήνα, καθώς σταμάτησαν οι εργασίες, οι γαλανόλευκες σημαίες στόλισαν κάθε γωνιά της και πλήθος κόσμου κατέκλυσε τις συνοικίες της. Συμμετείχε και η εκκλησία με δοξολογίες στο εορταστικό αυτό κλίμα.

Ακόμα, παρελάσεις, διαδηλώσεις και χοροί έδιναν την εντύπωση ότι η Αθήνα είχε αρχίσει ήδη να πανηγυρίζει την απελευθέρωσή της, που θα ερχόταν τον επόμενο μήνα. Οι Γερμανοί δεν τόλμησαν να προκαλέσουν προβλήματα στις εκδηλώσεις, καθώς το τέλος της Κατοχής ήταν πια ορατό και ο Ε.Λ.Α.Σ. ήταν ισχυρός και άγρυπνος φρουρός τους. Ο «Παναθηναϊκός» αυτός ξεσηκωμός, όπως αποκαλείται στην εφημερίδα, απέδειξε ότι ο λαός στήριζε το Ε.Α.Μ.  και ότι η δράση του είχε κερδίσει τον σεβασμό του.

Κοντά σε αυτά, το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο απευθύνει μαζικό κάλεσμα σε όλους τους αγωνιζόμενους κατοίκους της Αθήνας για την «τελική έφοδο κατά του εχθρού, για την απελευθέρωση της Αθήνας, για την ησυχία και την τάξη του λαού της».

Η Καλλιθέα έχει μεγάλο χρέος σήμερα να τιμήσει αυτήν την επέτειο. Πρώτον, ανήκει στα 3Κ (Καλλιθέα-Κοκκινιά-Καισαριανή) της Εθνικής Αντίστασης και σε αυτήν αναπτύχθηκε ιδιαίτερα η Εαμική Αντίσταση. Παιδαγωγοί, λογοτέχνες, υπάλληλοι και εργάτες οργανώθηκαν στο Ε.Α.Μ. και πάλεψαν με το θηρίο. Δεύτερον, το παράνομο τυπογραφείο του Ε.Α.Μ. στην Καλλιθέα  έδωσε τη μάχη της ενημέρωσης, της ευαισθητοποίησης και της αφύπνισης σε μια περίοδο που ο κατοχικός τύπος παραπληροφορούσε και τα αντίποινα των κατακτητών επιχειρούσαν να κάμψουν κάθε αγωνιστικό φρόνημα. 

Η δημιουργία Μουσείου Τύπου Εαμικής Αντίστασης επί της οδού Σκρα 31 είναι η υποχρέωση των σύγχρονων πολιτών απέναντι στην Ιστορία. Εξάλλου, η Δημοκρατία απαιτεί από όλους μας να μην ξεχνάμε, να μην επαναλαμβάνουμε τα λάθη του παρελθόντος και να αποδίδουμε τιμή σε όσους έχυσαν το αίμα τους γι’ αυτήν. 

Ο Καλλιθεάτης Σωτήρης Σκίπης θα μας συνοδεύει με τους στίχους του σε κάθε όμορφη Ανατολή μας: «Η ώρα σιμώνει φουντώσαν τα κλώνια- τριαντάφυλλα η πλάση φορεί στα μαλλιά της- θα πάψουν οι πίκρες -το λένε τ’ αηδόνια- κι η Ελλάδα όλη λάμψη, θα βγει απ’ τη σκλαβιά της».